Yɛlɩvɔ́ɔ

Yɛlɩvɔ́ɔ‑dɛ́ɛ caanadɔ́m ńɖɔ:

Yɛlɩvɔ́ɔ Kutoluú

  Taabáalʊ́ gɛ Yɛlɩ́vɔ́ɔ ńba waagálɩ́ɩ́ná bɔkɔ́nɩ bosúu naa na Aɖówá balawʊ́táá. Kʊ́bɔnɩ́ weení wɛɛgɛ́dɛ́ wɛ nɩ́bááwʊ nɛ́ gɛ bánÿaá sɩsɩ: wúro Ɖáam. Bɩdɛkɛ́ɛ nabʊ́rʊ waagágʊ́sɩ́ ná yɩ Taabáalʊ́; farɩm-dɛ́ɛ cáádɩ-daá gɛ hálɩ wɔɔgɔ́nɩ ɩtála ńna. 

Tɔ́ɔ, bʊʊgɔ́nɩ sáátɩ nakʊ́rʊ nɛ́, takáasɩ nakʊ́rʊ wɔɔgɔ́nɩ kɩ́nmám wɛ, a ɩrʊ́ wánnyaadɩ́, ɩzɩ́rɛ wɛ́nzɛɛ kʊ na batalaná yɩ lákʊ́ta; bɩlɛ́ bɩbaasɩ́, aláa-dɛ́ɛ kɩyakʊ fɛ́yɩ́ fáya.

Tɩnawá tɩrɩ́ŋa tiiyéle balá lomaazɛ́ sɩsɩ: asée bɛnbɛ́ boodúu bakálɩɩ nɩ́bááwʊ-jɔ́.

Kʊ́bɔnɩ́ wúro Ɖáam ɩmʊ́ ɩbá ɩgɛ́ɛ faɖʊ́ kʊ́bɔnɩ́ gɛ, biiyéle bɩlá jáasa.

Tɔ́ɔ, ɩgɔma wándalɩ́ɩ ńnaamʊ́ nɛ́, na iyéle balá wɛ kíɖíím beɖi bawɩ́ɩ.  Ɩgɔma bɛḿ bángagʊrʊ́ʊ bɛdɛ́ɛ nɛ́, na bɔ́ndɔ́m sɩsɩ: bɛnbɛ́ bóbo yɛlɩ-nvɔ́ɔ-dɛ́ɛ boyuú nabʊ́rʊ na bɛɖɛ́ɛ. Bɩnáa baajáŋ babɩsɩná ńnaamʊ́ bánÿaá sɩsɩ yɛlɩ́-nvɔ́ɔ-dɛ́ɛ.

Tɔ́ɔ, anasáárá kɔnɩɖɛ́-daá gɛ ɩlɛ́ waabɩsɩná Yɛlɩ́vɔ́ɔ hálɩ sinje.

Kʊ́bɔ́nɩ́ wúro Alɩyáasɩm ɩzá-daá gɛ yɛlɩvɔ́ɔ wɔɔgɔ́nɩ tɩsúu nɩ́bááwʊ-jɔ́ cé. Ɩlɛ́  ɩmʊ́ ɖʊɖɔ ɩgɛ́ɛ faɖʊ́ gɛ fáya ńnɩ́; bɩdɛ́ɛ sáátɩ nɛ́, faránsɩ ɩzá-daá nbɩlɛ́.

        Yɛlɩ́vɔ́ɔ kowurobɔ́ɔ́nɩ kɛ́ɛ tʊrɔ lʊbɛ gɛ.

  1. Wúro Ɖáam-dɛ́ɛ
  2. Wúro Agɩrɩŋá-dɛ́ɛ
  3. Wúro Jíkpá-dɛ́ɛ
  4. Wúro Túu-dɛ́ɛ
  5. Wúro Caá-jɔbɔ́-dɛ́ɛ
  6. Wúro Búkarɩ-dɛ́ɛ
  7. Wúro Alɩyáasɩm.

Wúrowá wenbá béńɖíí Yɛlɩ́vɔ́ɔ kowurátɩ, hálɩ ngbɔ́ɔ ngɔ́nɩ sinje nɛ́ nɖɔ́,báa awéní na ɩdɛ́ɛ kowurobɔɔwʊ́.

  1. Wúro Ɖáam-daá            Wúro Ɖáam-dɛ́ɛ
  2. Wúro Akpó                     Wúro Agɩrɩŋá-dɛ́ɛ
  3. Wúro Jíkpá                     Wúro Jíkpá-dɛ́ɛ
  4. Wúro Túu                        Wúro Túu-dɛ́ɛ
  5. Wúro Zamaarʊ́                 Wúro Caá-Jɔbɔ́-dɛ́ɛ
  6. Wúro  Bʊjɔɔ́ɔ kazɔ́ɔ nɛ́      Wúro  Búkarɩ-dɛ́ɛ
  7. Wúro Alɩyáasɩm                 Wúro Alɩyáasɩm-dɛ́ɛ.

Yɛlɩ́vɔ́ɔ kowurátɩ nɛ́ bénɖíi gɛ bɩka bɩ́ngɛɛ́. A adɛ weeɖi, na ɩsɔ́ɔ́dáá idi. Lɩzásɩ wensí  sɩwɛ Yɛlɩ́vɔ́ɔ nɛ́ nɖɔ́:

-Kɔcɔɔrɔ́ɔ abaalʊ́ na kɔcɔɔrɔ́ɔ alʊ́. Sɩlɛ́ ɩmʊ́ sínveríi tɛ́ɛ́dɩ-rɔ; bɩka tɛ́ɛ́dɩ ɩcɔ́ɔ alaafɩ́ya. Bánlaá kɔcɔɔrɔ́ɔ abaalʊ́ féwʊ, bɩka baláa alʊ́ kelimbíre

-Sɩɩ́ ɖʊgoré: kɛlɛ́ kɔ́ngɔnáa tɛ́ɛ́wʊ, bɩka kɔ́nɖɔwʊ́ʊ kʊdɔmɩ́nɩ tɛ́ɛ́dɩ-daá. Kɛlɛ́ nɛ́, bónzuwúu kɛ kelimbíré.

-Kóbúrúsí: kɛlɛ́ kénveríi tɛ́ɛ́dɩ-dɛ́ɛ alaafɩ́ya-rɔ; bónzuwúu kɛlɛ́ ɖʊɖɔ kelimbíré.

-Ɖʊjɔɔrɛyɔ́ɔ: lɩzɔ́ɔ kaḿ nɛ́, kɔ́ngɔnáa tɛ́ɛ́wʊ tɛ́ɛ́dɩ daá, bɩka kíɖíím ɩlá fásɩ-daá. Bónzuwúu kɛlɛ́ ɖʊɖɔ kelimbíré.

        Kangara nɛ́, kɩlɛ́ kɩgɛ́ɛ telúu gɛ kʊ́bɔńgɩ. Bánÿaá sɩsɩ: telúu nɛ́, kadarɔɔ fáya ńga gɛ bɩgɛ́ɛ. Ɖoo wúro Ɖáam ɩzá-daá gɛ kadarɔɔ kɛḿ kɔwɛ, hálɩ sinje. Amá Yɛlɩ́vɔ́ɔ kɩ́bɩ́ńɖɩ kɔgɔwɛ. Amá, abɩgɛ́ɛ bozɔɔlɛ́ɛ kɩdɛ́ɛ bʊkááta, bónboɖé ńna gɛ bɩka batɩ́ɩ́rɩ kɩ, na banɩ́ɩ wentí tɩwɛ nɛ́, bɩka balá na tɛ́ɛ́dɩ ɩcɔ́ɔ alaafɩ́ya.

Mɔ́ɔ́láwá baasí, sɛ́ɛ́dɩ ndɩ-ndɩ gɛ Yɛlɩ́vɔ́ɔ:

               -Nɩ́ncɛ́ɛwá

              -Lááwʊ-bíya

                 -Kóólíwá

               -Sanɖʊ́wá

               -Bɔ́ɔ́ɖɛ́wá

               -Gurumáwá

                -Ɖɩkɛ́ɛ́nɩ́wá

Sɛ́ɛ́dɩwá tɩḿ nɛ́, ɖoo wúro ɖáam ɩzá-daá gɛ tɩrɩ́ŋa tiiyóózi.

Tɔ́ɔ, wenbí Yɛlɩ́vɔ́ɔ kɛ́ɛ bɩ nɛ́ nbɩlɛ́.

 

     Mogoobíya aláa na abaaláa Tem kalaɖáa tákaraɖá kɩna kɩgɛ́ɛ kúnvulísi ɖáázá-ɖɔ gɛ.

Kɩ́nwɩlɩ́ɩ ɖáa caanadɔm wenti ɖoo ɖájaájaanáa waalá bɩ gɛ ɖɛ́dɛ́ɛ tɛɛvʊ́lásɩ woozúu susuwúu nɛ́.

Amá, ɖénveerim  mɩ́ɩ sɩsɩ tɛ́ɛ́dɩ cɩkɔ gɛ ɖáńbɩɩzɩ ɖɩŋmáa. Bɩlɛ́ nɛ́, a weeni ɩnyɩ sɩsɩ ɩwɛná bɩdɛ́ɛ ɩzáfúlúɖe  tɛ́ɛ́dɩ natʊ́rʊ-rɔɔzɩ́ nɛ́, wánbɩɩzɩ ɩkáŋmaa ɖáa wenti tɩrɩŋa tɩwɛ nɛ́, bɩka ɖɩbɩ́ɩ́zɩ ɖɩnyɔ́ɔ́zɩ ɖɩlá ńŋɩnáa tɩɩganaá ɖáńlaḿ tɩ nɛ́.

                         

 

Múgoobú Caagbara Sɔɔlɩ Ngoobú
Yɛlɩvɔ́ɔ‑dɛ́ɛ Kutoluú

«Histoire du village de Yelivo »

1ere édition par EDITEM en septembre 1990.

3ème édition ressaisie par CLTem en 2024.
Impression numérique sur www.tembiya.net

Dépôt légal 2ème trimestre 2024
Comité de Langue Tem, BP 200, Sokodé, TOGO
[email protected]

 

Partager

Votre encouragement nous est précieux

Vos témoignages contribuent à rendre possibles des sites web tels que celui-ci.